In een verrassende ontdekking hebben onderzoekers bewijs gevonden van een Afrikaanse darmparasiet in een 500 jaar oude beerput in Brugge. Deze vondst biedt waardevolle inzichten in hoe ziekten zich in het verleden verspreidden.
Het onderzoek, een samenwerking tussen de Canadese McMaster University en de UGent, laat zien hoe migratie en handel bijdroegen aan de verspreiding van infectieziekten zoals schistosomiasis. Dat is ook vandaag nog de tweede dodelijkste parasitaire ziekte, na malaria, en wordt veroorzaakt door de Schistosomaparasieten. Deze tropische parasitaire wormen kunnen in water via de huid het lichaam binnendringen, zich verplaatsen naar de darmen en daar eitjes leggen.
Het is normaal gesproken een ziekte die vooral in Afrika voorkomt. Maar Marissa Ledger, onderzoeker aan de McMaster University, ontdekte een bewaard gebleven ei van Schistosoma mansoni in een vijftiende-eeuwse beerput in Brugge, duizenden kilometers verderop.
Meegelift met mediterrane handelaren?
De beerput werd al in 1996 ontdekt tijdens opgravingen in de Brugse Spanjaardstraat, maar de inhoud werd pas recent onderzocht met nieuwe technieken binnen een onderzoeksproject van de UGent (Hoog Tij, Laag Tij). Dat project doet onder andere onderzoek naar buitenlandse gemeenschappen die leefden en handelden in middeleeuws Brugge. Historisch onderzoek door Mathijs Speecke (UGent) toont aan dat het huis waar de beerput werd gevonden (Huis de la Torre) onder meer toebehoorde aan Spaanse handelaren, die vooral vanaf de late vijftiende eeuw actief waren in de stad.
De parasiet kan zijn meegelift met deze handelaren, die goederen uit Afrika naar Brugge brachten. Brugge was in die tijd een belangrijk knooppunt voor de internationale handel. Exotische producten zoals goud, ivoor en specerijen vonden via Spaanse en andere mediterrane handelaren hun weg naar de stad. De parasiet kwam waarschijnlijk onbedoeld mee tijdens een van die handelsreizen. Anderzijds valt een directe Afrikaanse aanwezigheid niet helemaal uit te sluiten. De eerste vermelding van een Afrikaans persoon in Brugge dateert namelijk al van 1440.
Nieuwe inzichten dankzij organisch materiaal
De combinatie van rijke historische bronnen en archeologische en parasitologische data maakt dit onderzoek vrij uniek. Het helpt om menselijke migratie en de overdracht van ziekten in het verleden beter te begrijpen. Volgens Maxime Poulain, archeoloog aan de UGent, getuigt de vondst van de complexiteit van het middeleeuwse stadsleven:
“Het geeft niet alleen een nieuw inzicht in het dagelijkse leven van mensen in middeleeuws Brugge, maar toont ook hoe de stad – als een internationaal knooppunt voor mensen, goederen en ideeën – onvermijdelijk voor de verspreiding van ziekten zorgde.” - Dr. Maxime Poulain
Koen Deforce, professor in archeobotanie aan de UGent, voegt daaraan toe dat het onderzoek van organische resten, zoals de eitjes van darmparasieten, steeds belangrijker wordt in de archeologie:
“Waar de focus vroeger lag op het bestuderen van objecten uit aardewerk en metaal, kijken we nu ook steeds meer naar organisch materiaal om meer te leren over het dieet, de gezondheid, hygiëne en mobiliteit van vroegere populaties.” - Prof. Koen Deforce
Ledger wil aan de McMaster University nu verder gaan met het analyseren van de genetica van de parasiet. Door deze te vergelijken met moderne varianten hoopt ze meer inzicht te krijgen in hoe ziekten in de loop van de tijd worden beïnvloed door migratie.
Meer weten?
Ontdek het hele onderzoek Hoog Tij, Laag Tij: het laatmiddeleeuwse havensysteem van Brugge als een maritiem-cultureel landschap.
Lees de wetenschappelijke bijdrage over de ontdekking in Brugge in Parasitology.
Lees het artikel op VRT NWS of luister naar het nieuwsitem van Radio 2
Illustraties
Parasieten-ei van Schistosoma mansoni uit de laatmiddeleeuwse Brugse beerput. Schaallat is 20 µm (= 0.02 mm). © Marissa Ledger, McMaster University.
Het Spaanse Natiehuis, waar de beerput werd opgegraven, met aangrenzende pakhuizen aan de rechterkant en de gebouwen die vroeger toebehoorden aan de Spaanse handelaar Francisco de la Torre aan de linkerkant. Kopergravure ingekleurd met aquarel uit Sanderus’ Flandria illustrata (1641, © Universiteitsbibliotheek Gent).